Adi Kızılağaç

​​ 

Adi Kızılağaç  (​Alnus glutinosa (L.) Gaertn. )

Morfolojisi ve Botanik Özellikleri:

Afrika'nın kuzey-batısı, tüm Avrupa (ekstrem yerler dışında), Kafkasya, Anadolu ve İran'ın kuzeyi olmak üzere geniş bir yayılış alanı vardır (Yaltırık, 1993).

Çoğunlukla 20-30 m boylarında ağaç, bazen de boylu çalı halinde olan bir odunsu bitkilerdir. Genç sürgünler çıplak, yapraklar ve tomurcuklar yapışkandır. Yapraklarının uçları küt ya da makasla kesik gibidir. Alt yüzlerinde damarların birleşim yerlerinde pas rengi tüy demetleri bulunur. Üst yüzü çıplak ve koyu yeşildir. Kenarları düzensiz basit ya da çift sıralı dişlidir. Dişi çiçek kurullarının 3-5 adedi bir arada bulunur, her birinin çapları 1-2 cm'dir. Alnus orientalis meyvelerinin hemen hemen yarısı büyüklüğündedir. Bu tür, dere yatakları ile nemli ve durgun sulu yerlerde iyi yetişir, genel olarak 1200 m'den daha yükseklere çıkmaz (Yaltırık, 1982a; Yaltırık, 1993).

Adi kızılağacın yaprak biçimi, yaprağının tüylü olup, olmayışı gibi botanik özelliklere göre dört alttüre ayrılır:
1.Tomurcuklar ve yaprak saplarının beyaz tüylü, yaprakların altı boz tüylü..…Alnus glutinosa subsp. antitaurica
1.Tomurcuklar, yaprak sapları ve yapraklar az-çok tüysüz

2.Gövde kabuğu, sürgünler ve yaşlı tomurcuklar beyaz veya yeşilimsi-beyaz renkte......Alnus glutinosa subsp. betuloides

2.Gövde kabuğu, sürgünler ve yaşlı tomurcukları beyaz değildir

3.Yapraklar 4-8(-9) çift yan damarlı, ters yumurtamsı-yarı dairesel .....Alnus glutinosa subsp. glutinosa

3.Yapraklar 8-11 çift yan damarlı, geniş yuvarlak eliptik, dairesel veya yavaşça ucu keskin, düz..... Alnus glutinosa subsp. barbata

Alnus glutinosa subsp. glutinosa, Adi kızılağaç:

Bu alttür Istranca'lardan Melet ırmağı arasında kalan Batı Karadeniz Bölümünde, Trakya ve Marmara çevresinde, Belgrad Ormanı, Kazdağı, Bolu ve Kastamonu yörelerinde yetişir. Bu alt türde yapraklar çoğunlukla ters yumurta şeklinde, yaprak ayasının ucu sivri değil, çoğu kez girintili, kütçe ya da yuvarlaktır. Yaprağın her iki yüzü, özellikle genç sürgün ve yaprak sapı çıplaktır. Ancak alt yüzde damarların birleşim yerlerinde az da olsa tüy demetleri bulunur (Yaltırık, 1982c; Yaltırık, 1993).

Alnus glutinosa subsp. barbata (C.A.Mey.) Yalt., Sakallı kızılağaç: Ordu ili Melet ırmağından Kafkasya'ya değin Doğu Karadeniz Bölümünde (Kolşik) yayılır. 1000-1500 m yükseltilerde çoğu kez saf, yine öteki yapraklılarla karışık meşcere kurabilir. Bu alttürde yapraklar geniş yumurta ya da elips biçiminde, taze halde yapışkan değildir. Önceleri her iki yüzü de yumuşak kısa tüylü, sonra üst yüzdekiler dökülür, alt yüzde ise damarlarının birleşim yerlerinde açık sarı ya da kırmızı sarı tüy demetleri vardır. Kozalakçık daha büyükçe olup nuks çok dar kanatlıdır. Yapraklarının ucu çoğunluklar küttür. Yan damar sayısı 8-11 çifttir. Dere boylarında ve sızıntı suyunu bulabildiği yamaçlarda yetişebilir (Yaltırık, 1982a; Yaltırık, 1993).

Alnus glutinosa subsp. antitaurica Yalt., Toros Kızılağacı: Toroslarda yerel bir yayılışı vardır. Özellikle Kahramanmaraş, Göksun, Andırın ve Feke yörelerinde bulunur. 6-7 m boylarında bir çalıdır. Sürgünler boz renkte tüylerle örtülüdür. Yaprakların her iki yüzü de tüylü olup ucu çoğunlukla yuvarlak, bazen küt ve kesiktir. Olgun yaprakların alt yüzü özellikle damarlar boyunca tüylüdür.

Alnus glutinosa subsp. betuloides Anşin, Huş gövdeli kızılağaç: Lokal bir yayılışı vardır. Erzurum- Hınıs, Bingöl-Genç, Bitlis-Hizan'da yayılışı bulunur. Endemik bir alttürdür. Gövde kabuğu, sürgünler ve yaşlı tomurcuklar beyaz veya yeşilimsi-beyaz renktedir. Gövde kabuğunun beyaz rengi uzun yıllar çatlamadan ağaç üzerinde kalır. Bu özelliğiyle Huşlara benzer. Yaprak tabanları yaprak sapına doğru ani sivri bir daralma yapar. Dişi çiçek kozalaklarının 3-5'i bir arada topluluklar halinde kışın ağaç üzerinde kalır. Dere içlerinde ve nemli alanlarda yayılış yaparlar (Anşin ve Özder, 1993).​

Kaynak​